قطار عمودی یا فونیکولار یک سیستم حمل‌ونقل ریلی است که برای جابه‌جایی افراد و کالاها در مسیرهای شیب‌دار استفاده می‌شود. این سیستم‌ها به‌ویژه در مناطق کوهستانی یا شهرهایی با تفاوت ارتفاع زیاد بین بخش‌های مختلف کاربرد دارند. برخلاف قطارهای عادی که در مسیرهای افقی حرکت می‌کنند فونیکولارها برای غلبه بر شیب‌های تند طراحی شده‌اند و به عنوان یک روش مؤثر برای عبور از ارتفاعات به شمار می‌روند.
فوینیکولارها شامل دو واگن هستند که به وسیله کابل به هم متصل‌اند و در دو جهت مخالف روی ریل حرکت می‌کنند. این سیستم به گونه‌ای کار می‌کند که وقتی یکی از واگن‌ها بالا می‌رود واگن دیگر به طور همزمان پایین می‌آید. حرکت این واگن‌ها به کمک یک موتور در ایستگاه مرکزی انجام می‌شود که کابل‌ها را به حرکت درمی‌آورد. طراحی این سیستم به گونه‌ای است که وزن واگن پایین‌رو به بالا بردن واگن دیگر کمک می‌کند که باعث صرفه‌جویی در انرژی می‌شود و سیستم را کارآمدتر می‌کند.
یکی از مزایای بزرگ فونیکولارها این است که می‌توانند در شیب‌های بسیار تند حتی تا ۳۰ درجه یا بیشتر به راحتی حرکت کنند. این ویژگی باعث شده که این نوع قطارها به طور گسترده‌ای در مناطق کوهستانی، شهرهای تپه‌دار و حتی در برخی مناطق شهری برای عبور از تپه‌ها و پلکان‌های طولانی استفاده شوند. برای مثال شهرهای معروفی مانند زوریخ، لیسبون، و سانفرانسیسکو از سیستم‌های فونیکولار برای جابه‌جایی مردم در مناطق شیب‌دار بهره می‌برند.
امنیت و پایداری سیستم‌های فونیکولار از دیگر مزایای این نوع حمل‌ونقل است. سیستم‌های فونیکولار معمولاً به ترمزهای قدرتمند و سیستم‌های اضطراری مجهز هستند که در صورت بروز هر گونه مشکل به سرعت می‌توانند واگن‌ها را متوقف کنند. همچنین به دلیل ساختار مکانیکی ساده و کم‌مصرف بودن انرژی این سیستم‌ها از هزینه‌های عملیاتی پایین‌تری نسبت به سایر وسایل نقلیه مشابه برخوردارند.
کاربردهای عملی فونیکولار تنها به مناطق کوهستانی محدود نمی‌شود. در بسیاری از شهرهای توریستی و مناطق با چشم‌اندازهای طبیعی، فونیکولارها به عنوان یک جاذبه گردشگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سیستم‌ها امکان دسترسی راحت به مکان‌های بلند یا مناطق تاریخی را فراهم می‌کنند و همزمان به مسافران تجربه‌ای منحصر به فرد از چشم‌اندازهای زیبای اطراف ارائه می‌دهند.
می‌توان گفت قطارهای عمودی یا فونیکولارها به دلیل توانایی‌شان در جابه‌جایی ایمن و کارآمد در مسیرهای شیب‌دار به یکی از بهترین روش‌ها برای غلبه بر چالش‌های جغرافیایی و توسعه حمل‌ونقل در مناطق با اختلاف ارتفاع زیاد تبدیل شده‌اند. استفاده از این سیستم‌ها به بهبود کیفیت حمل‌ونقل کمک می‌کند و باعث کاهش تراکم ترافیک و بهبود دسترسی به مناطق صعب‌العبور نیز می‌شود.
