اولین قطار شهری و بین شهری ایران بین تهران و شهر ری نام عجیب «ماشین دودی» را به خود گرفت. قطاری که آمار عجیب ۳۰۰هزار مسافر در روز داشته است و برای کسب محبوبیت بین مردم، در طراحی آن از رنگ‌های موردپسند که ریشه در اعتقادات مردم داشته است استفاده شده بود مانند رنگ سبز سیدی! به نظر می‌آید این اولین تجربه برندینگ و مشتری‌مداری در صنعت راه‌آهن ایران است که در تاریخ ثبت شده است.
انتخاب رنگ سبز سیدی برای محبوبیت بیشتر
از مشخصات ظاهری ماشین دودی به واگن‌های سرپوشیده با پرده‌های مخمل و روکش روی صندلی‌های چوبی اشاره شده است. رنگ داخل و بیرون اتاق‌ها با هم فرق داشتند. داخل اتاق‌ها قهوه‌ای بود و بیرون آن سبزرنگ؛ شاید به این امید که علاقه به سادات و رنگ سبز سیدی، در اقبال مردم به استفاده از این وسیله نقلیه موثر باشد.
قیمت‌گذاری بلیت‌های ماشین دودی
اولین بلیطی که در زمان ناصرالدین شاه برای ماشین دودی چاپ شد، ۳شاهی قیمت داشت. سپس این مبلغ به ۵شاهی و در زمان احمدشاه به ۷شاهی و پس از آن به ۱۰شاهی رسید. آخرین قیمت بلیت برای سوارشدن به ماشین دودی در آخرین روزهای قبل از برچیده‌شدن آن، دو ریال و نیم بود که برای رفت و برگشت محاسبه شده بود. با پرداخت این مبلغ افراد می‌توانستند مسیر ۸۷۰۰ متری را طی کرده و از تهران به شهر ری بروند و برگردند.
۳۰۰ هزار نفر مسافر روزانه ماشین دودی
بر اساس آمار آورده شده در کتاب «تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران» تعداد مسافران این مسیر در آن زمان، چیزی در حدود ۳۰۰ هزار نفر برآورد شده است. بنابراین انتظار می‌رفت این میزان جابه‌جایی مسافر بتواند درآمدی ثابت به همراه داشته باشد.
زمان‌بندی متغیر ماشین دودی بر اساس مناسبت‌های مذهبی
جعفر شهری در کتاب «طهران قدیم» در وصف ماشین دودی آورده است: «این قطار با لوکوموتیفی (لوکوموتیوی) به ظرفیت دویست تن بود که آتشخانه‌ای به طول ۴متر با ۶چرخ بازودار و دیگ بخاری قطور و دودکشی کوتاه و برنجی و کوره‌ای زغال سنگی داشت. در روزهای خلوتِ میان هفته، ۲نوبت در بعدازظهر با ۲واگن کار می‌کرد. در ایام تعطیل، شب‌ها و روزهای جمعه، مناسبت‌ها و ایام زیارتی، قتل‌ها و اعیاد با ۷ تا ۱۴ واگن در ۲ آتشخانه (لوكوموتيف) مسافر می‌کشید.
نام ماشین دودی از کجا آمد؟
نقل است که ناصرالدین شاه از اولین سفرش با ترن تهران-ری رو به اطرافیان گفته است: «سوارشدن بر ماشین دودی، اوقات ما را خوش کرد.»
در منابع و کتاب‌های موجود درباره نامگذاری این وسیله نقلیه به بخار سفیدی که از دودکش آن خارج می‌شده، اشاره شده است. برخی می‌گویند این اصطلاح از همین جمله ناصرالدین شاه برآمده و به مذاق مردم خوش نشسته و ماندگار شده است. به هر روی، شاهان قاجار ماشین دودی را پسندیده بودند.
در کتاب «تهران قدیم» نوشته محمدرضا حسن‌بیگی آمده است که «ناصرالدین‌شاه ۷بار، مظفرالدین شاه به دفعات متعدد و احمدشاه فقط یک بار با این وسیله به شهر ری مسافرت کردند».
ساختار واگن‌های ماشین دودی تهران ری
قطاری که در اصطلاح به آن «ماشین دودی» می‌گفتند ترن بخاری بود که ۳۰ واگن داشت. استقرار افراد در واگن‌ها بر حسب نظمی خاص و تا حدودی از پیش تعیین شده بود. نخستین واگن را که پس از لوکوموتیو قرار داشت، «واگن شاهی» می‌نامیدند و محل استقرار شاه، ملازمانش و بخش خدمات اختصاصی او بود.
پیش‌بینی واگن ویژه مردان و واگن ویژه بانوان
در پی آن واگن‌های مخصوص مقامات کشوری، واگن بانوان، واگن مردان، واگن‌های زمستانی و واگن مخصوص حمل بار و کالاهای تجاری قرار داشتند. در حقیقت محل استقرار افراد در ماشین دودی بر اساس وابستگی به خاندان شاه، منصب، رده اجتماعی و جنسیت مشخص شده بود.
