به کار گرفتن علوم مختلف در طراحی بنای یادبود آرامگاه خیام نیشابوری و تطابق نشانه‌های مختلف با دانش و شخصیت خیام، این بنا را به یک شاهکار معماری تبدیل کرده است. نام آشنای مهندس هوشنگ سیحون خیال شما را راحت می‌کند که کار به درستی انجام شده است.
پیشنهاد ساخت آرامگاه خیام به هوشنگ سیحون
آرامگاه خیام از نظر معماری و ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. در سال ۱۳۳۵ انجمن آثار ملی ایران از «هوشنگ سیحون» برای ساخت این بنای یادبود دعوت به همکاری کرد. در آن زمان وضعیت بنا متناسب با شخصیت علمی و هنری خیام نبود.
انجمن آثار ملی از سیحون خواست که نقشه جدیدی هم‌ارزش شخصیت خیام ؛رياضيدان، ستاره‌شناس و شاعر پرآوازه‌ی ایرانی؛ طراحی کند. در سال ۱۳۳۸ ساخت آرامگاه آغاز شد و سال ۱۳۴۱ به پایان رسید.
بازی با اعداد و اشکال هندسی
درون و بیرون آرامگاه، با کاشی‌های معرق و اشعار خیام مزین و نمای بنا معرق‌کاری سنگی است که با قطعات نازک سنگ‌های محکم و شفاف ساخته شده است. در کنار آرامگاه، ۷ خیمه سنگی زیبا وجود دارد که در زیر هر کدام یک حوض آب با کاشی فیروزه‌ای قرار دارد.
دانش و دانسته‌های خیام نیز در بنا نمود یافته است. دایره کف به ۱۰ بخش تقسیم شده تا برج یادبود بر ۱۰ پایه مستقر باشد. زیرا ده اولین عدد دو رقمی ریاضی است و پایه اصلی بسیاری از اعداد است.
از هر یک از پایه‌ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می‌کند؛ به ترتیبی که با تقاطع این تیغه‌ها کلی برج در فضا ساخته می‌شود چون تیغه‌ها مورب هستند، خطوط افقی آن‌ها باید ناظر به محور عمودی برج باشد که خود یک شکل پیچیده ریاضی است.
طراحی ستاره‌های درهم در فضای بالای آرامگاه خیام
برخورد تیغه‌ها با یکدیگر، فضاهای پر و خالی و به ویژه در بالای آرامگاه، ستاره‌های درهمی را به وجود می‌آورد که از لابه‌لای آن‌ها آسمان آبی نیشابور پیدا است.
به تدریج به طرف نوک، گنبد ستاره‌ها کوچک‌تر می‌شوند تا در پایان یک ستاره ۵پَر، آن‌ها را کامل می‌کند. این ستاره‌ها و آسمان اشاره به شخصیت نجومی خیام دارد.
دور تا دور برج در قسمت اختلاف سطح چشمه‌سارها به مرکز خود برج یک دایره وسیع از سنگ گرانیت با اجزای مثلثی شکل و تورفتگی و برون آمدگی‌هایی ساخته شده که تا اندازه‌ای شکل خیمه که به نام خیام اشاره می‌کند را یادآور شود.
هفت آسمان خیامِ ستاره‌شناس
حوض‌ها با کاشی فیروزه‌ای به تعداد ۷ پر ۷ آسمان و ۷ تپه در مفهوم ۷ فلک، اشاره به ستاره شناس بودن خیام دارد. این بنای جادویی بر پایه اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی محاسبه و طراحی شده و سیر در دهلیزها و طاق و ایوان آن، سفری است به جهان معانی خیام.
