روز دوشنبه چهارم دسامبر مصادف با ۱۳ آذرماه ۱۴۰۲، پروندهی «افطار و سنتهای فرهنگی اجتماعی آن» بهعنوان بیست و سومین عنصر میراث ناملموس ایران در پروندهای مشترک به نام ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه و ازبکستان، در هجدهمین جلسهی «کمیتهی بیندولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس» که در شهر کاسان، جمهوری بوتسوانا برگزار شد، در فهرست میراث ناملموس یونسکو، ثبت جهانی شد.
سه پرونده از میراث ناملموس ایران در انتظار جهانی شدن
ایران در این دوره از اجلاس سه پروندهی مشارکتی ارائه کرد: «افطار و مراسم اجتماعی-فرهنگی آن» مشترک با جمهوری آذربایجان، ترکیه و ازبکستان، «هنر تذهیب» مشترک با جمهوری آذربایجان، تاجیکستان، ترکیه و ازبکستان، و «جشن سده» مشترک با تاجیکستان.
ایران پرونده افطار را در بهار سال ۱۴۰۱ به همراه هنر تذهیب برای بررسی در این دور از کمیتهی میراث ناملموس یونسکو ارسال کرده بود. آیین افطار و فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی وابسته به آن، پیش از این در تاریخ ۲۸ دی ۱۴۰۰ با شماره ۲۵۵۱ ثبت ملی شده بود. پس از ثبت شب یلدا یا شب چله در یونسکو، این یکی از شناختهترین مراسم فرهنگی ایرانیان است که به این لیست اضافه میشود.
معرفی میراث ناملموس افطار
در معرفی پروندهی افطار آمده است: در همهی کشورهایی که در این پرونده عضو هستند، افطار توسط افرادی از هر گروه سنی، جنسی، متعلق به پیشینههای مختلف اجتماعی، فرهنگی و آموزشی که اسلام را بهعنوان دین خود میشناسند و عنصر روزه را به عنوان یکی از اعمال دین خود ادا میکنند، اجرا و از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. افطار در واقع بخش جداییناپذیری از فرهنگ و هویت آنهاست، چه آنهایی که روزه میگیرند و چه افرادی که روزه نمیگیرند.
مسلمانان در نهمین ماه قمری از صبح تا غروب از خوردن و آشامیدن خودداری میکنند. آداب افطار در پایان هر روز انجام میشود و در جوامع مسلمان، سعادت و شادی را پس از روزی سخت به ارمغان میآورد.
همچنین در پروندهی افطاری که برای یونسکو ارسال شده، توضیحاتی دربارهی برگزاری این سنت در هر یک از کشورهای شرکتکننده داده شده است. تصاویری نیز از آنها به همراه فیلمی که بتواند به معرفی این آیین بپردازد، منتشر شده است.
روشهای سنتی اعلام افطار
روشهای قدیمی برای آگاهی از وقت شرعی غروب و زمان افطار، شبیه روشهای اعلام سحر بوده است. در گذشته اعلام وقت سحر و بیدارکردن مردم به شیوههای گوناگون مانند دورهگردی مؤذنان و جارچیان در خیابانها، برافروختن فانوس در گلدستهها، نواختن طبل و شیپور، کوبیدن در خانهها، شلیک توپ، و زدن بوق حمامها بوده است. با پیشرفت ابزارها و وسایل اطلاعرسانی هر دوره، این روشها تغییر کرده و جای خود را به رادیو، تلویزیون و پخش اذان از بلندگوهای مساجد داده است.
مردم هر منطقه از ایران با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود، آداب و رسوم خاص منطقه خود را انجام میدهند. در بسیاری از شهرها به هنگام افطار مغازهها تعطیل میشود، در برخی مساجد نماز جماعت بلافاصله پس از اذان مغرب و با سرعت خوانده میشود و در برخی پس از صرف افطار اقامه شده و بعد از آن برنامههای سخنرانی و مناجات برگزار میگردد.
در شبهای تابستان، مردم پس از افطار به برنامههای مختلفی مانند خرید و شبنشینی میپردازند و تعطیلی هنگام افطار را با فعالیتهای تا نزدیک سحر جبران میکنند. برنامههای متعدد ورزشی مانند جام رمضان نیز پس از افطار برگزار میگردد. امروزه سریالهای متعدد تلوزیونی با محتوایی که تلاش میشود ارتباطی به معنویت داشته باشد جایگزین بخشی از این فعالیتها شده است.
اذان مؤذن زاده اردبیلی، دعای سحر و مناجات ربنا به هنگام افطار از نواهای ماندگار این ایام هستند.
