ملاحسین کاشفی سبزواری از جمله مولفان پرکار و واعظان معروف قرن نهم و آغاز قرن دهم هجری قمری است. وسعت اطلاعات و تواناییاش در تالیف و تصنیف، وی را در شمار نویسندگان بنام و پرآوازه فارسی در آورده است.
اوج مرتبت ملاحسین کاشفی در هرات
در نوشته دکتر صفا آمده: «ولادتش در اواسط نیمه قرن نهم در سبزوار، قصبه بیهق اتفاق افتاد. چون بانگی خوش و بیانی دلپذیر و اطلاعاتی بسیار داشت، مواعظش محل قبول همگان بود. از سبزوار به نیشابور و از آنجا در ۸۶۰ هجری قمری به مشهد رفت. سپس برای زیارت مزار خواجه سعدالدین کاشغری که از بزرگان مشایخ نقشبندی بوده به هرات رفته و در آنجا با مولانا جامی ملاقات کرد.
ملاحسین کاشفی به وعظ و تذکیر و تصنیف در هرات ادامه داد و با رجال و شاهزادگان آشنایی و مجالست یافت. چون نوبت پادشاهی به سلطان حسین میرزای بایقرا رسید، مرتبت بسیار یافت و به ترغیب و تشویق او تصانیف بسیار پرداخت.
اختلاف نظر در مورد مذهب ملاحسین کاشفی سبزواری
درباره اعتقاد او، اختلاف نظر وجود دارد به طوری که برخی او را شیعه و برخی سنی میدانند. فرزندش فخرالدین علی به صراحت او را پیرو طریقت نقشبندیان که همه از اهل سنت بودهاند دانسته است. از طرفی دیگر، تربیت اولیهاش در شهر سبزوار که از مراکز قدیم شیعیان اثنیعشری بوده و همچنین تالیف کتاب جالب، جامع و شیوای روضهالشهدا، بستگی او را به مذهب تشیع نشان میدهد.
به هر حال، او مردی بود عالم، آزاده، شاعر، نویسنده و واعظی راهنما و پاکیزهسیرت و نه گرفتار پنجه تعصب. شخصیت و مراتب علمی او را امیر علیشیر نوایی در صفحه ۹۳ تذكره مجالسالنفائس چنین آورده: «مولانا حسین، کاشفی تخلص میکند و از ولایت سبزوار است. مدت بیست سال است که در شهر هرات ساکن و به غایت ذوفنون و پرکار و کم فنی باشد که او را در آن، دخلی نباشد.» این مطلع از اوست: «سبز خطا، زمشک تر، بر سمن مزن / سنبل تاب داد را، و نسترن مزن».
کمالالدین حسین علی بیهقی کاشفی سبزواری، ملاحسین کاشفی یا ملاحسين واعظ در سال ۸۲۰ هجری قمری به دنیا آمد و ۹۰ سال بعد در ۹۱۰ هجری قمری از دنیا برفت.
