مجموعه آسبادهای نشتیفان را میتوان به عنوان یکی از بزرگترین مجموعههای صنعتی با خشت و گل و چوب در ایران معرفی کرد. قدمت این اثر ارزشمند به دوران صوفیه باز میگردد اما گفته میشود اصالت بنا به پیش از تاریخ اسلام در ایران مربوط است.
آسباد یا آسیاب نشتیفان؟
آسبادهای نشتیفان در گذشته جز اصلیترین عناصر بقا و پایداری در زندگی مردم این منطقه بوده است. از این آسیابها برای آرد کردن غلات و تهیه نان استفاده میشد. معماری این بنا یکی از نمونههای با ارزش در زمینه استفاده از انرژیهای پایدار و تجدید پذیر میتواند باشد. همچنین آسبادهای دیگری برای پمپ کردن آب وجود داشتند که به آنها پمپ بادی گفته میشد. در واقع «آس» بهمعنای چرخیدن است؛ در نتیجه «آسیاب» با آب میچرخد و «آسباد» با باد حرکت میکند و کار آرد کردن گندم و یا پمپ آب را انجام میدهد.
اگر مسافر قطار پنجستاره زمرد شرکت ریل سیر کوثر به مقصد مشهد هستید، بازدید از شهرستان خواف و دیدنیهای اطراف آن از جمله آسباد نشتیفان را در برنامه خود بگذارید.
ویژگیهای آسبادهای نشتیفان
نشتیفان از ترکیب دو کلمه «نش» و «تیفان» به معنی نیش عقرب و طوفان درست شده است که اشاره به مکانی دارد که طوفان در آن به بالاترین قدرت خود میرسیده است. آسبادهای نشتیفان برای استفاده بهینه از وزش بادهای قوی و مداوم ۱۲۰ روزه سیستان که کوههای هندوکش افغانستان به شرق ایران منتقل میکرد، ساخته شده بودند.
این بادهای قدرتمند پرههای چوبی آسبادها را به حرکت در میآوردند و باعث آسیاب شدن گندمها میشدند. چرخ و پرهای عظیمی که شامل ۴۸ بال، ۳۲ پر و ۸ درگاه میشدند، بر بام آسباد و در جهت وزش باد قرار میگرفتند.
مصالح به کار رفته در آسباد نشتیفان
طبیعی ترین مصالح از جمله خشت، چوب و گل در ساخت این بنا مورد استفاده قرار گرفتهاند. دو بخش اصلی این بنا سالن اصلی در طبقه همکف، چرخها و پرهها در طبقه بالا بودند. برای نگهداری گندم و غلات در این سازه انباری نیز وجود داشت. آسبادها به صورت یکپارچه و متصل بهم ساخته شده بودند تا استحکام سازه نیز تضمین شود. جریان باد با برخورد با زوایای درگاههای هشتگانه و چرخ باعث حرکت سنگ رویی آسباد میشد تا گندم به آرد تبدیل شود.
آسبادها به صورت تکی یا چند تایی ساخته میشدند. آسبادهای تکی معمولا جنبه عمومی داشت و همه میتوانستند از آن استفاده کنند اما آسبادهای چندتایی معمولاً به صورت خصوصی اداره می شد و هر کدام مربوط به یک خانواده خاص بود. آسیابهای بادی معمولا در جایی ساخته میشد که مرتفع باشند تا بتوان بیشترین میزان کارایی را در آنها مشاهده کرد. معمولا در اطراف آسبادها ساخت و ساز صورت نمیگرفت تا توان آن پایین نیاید. چون بسیاری از آسبادها در کنار یکدیگر ساخته شدند در افق منظره منحصر به فردی را ایجاد کردهاند. تعداد این آسبادهای نشتیفان ۱۹تا و در یک ردیف است که ۱۷ تای آن به هم متصل هستند. این آسبادها روی یک تپه واقع شدهاند که از همه جای شهر قابل مشاهده است.
سنگ مزارات نشتیفان
همچنین قبرستان باستانی در پشت بنای آسبادها وجود دارد که اهالی به آن «سنگ مزارات» میگویند. سنگهای این قبرستان تاریخی به صورت عمودی و ایستاده و با ارتفاع تقریبی ۴ متر وجود دارند. گفته میشود، سنگ قبرها مربوط ۴۴ تن از پیران مورد احترام مردم آن منطقه هستند که برای زیارت آن از نقاط دور و نزدیک مردم زیادی به آنجا کشیده میشوند. به عقیده بسیاری نوادگان شاهان اشکانی نیز در بین این افراد هستند.
