اگرچه شاهرود در چند سال گذشته با قرارگرفتن در مسیر جاده اصلی تهران به مشهد، رشد چشمگیری یافته است، اما این شهر همواره از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
بر اساس متن‌های تاریخی و نشانه‌های باستان‌شناختی که در داخل و بیرون شهر کنونی شاهرود یافته شده است، در دوره‌های مختلف تاریخی، راه کاروان‌های بزرگراه غرب به شرق جاده ابریشم، از آبادی بزرگ شاهرود می‌گذشته است.
شهر قاره کوچک!
مرحوم محمدعلی اینانلو که بدون شک معروف‌ترین طبیعت‌گرد معاصر ایران است عاشق شاهرود بود و به آن لقب «قاره کوچک» داد. دسترسی هم‌زمان به بکرترین مناطق کویری مانند پارک ملی توران یا کویر حاج علی قلی، مجاورت با قله بالای 4 هزار متری شاهوار، همسایگی با جنگل زیبای ابر و آبشار مُجِن و دسترسی سریع به دریا از طریق جاده زیبای «خوش‌ییلاق»، بخشی از دلایل این نام‌گذاری بود.
پایگاه یکجانشینی و استقرار
در منابع تاریخی نام قدیم شاهرود حنجره یا شخره (شاخره) آمده که به مرور زمان به شاهرود تبدیل شده است. هسته نخستین شهر برای دفاع از مهاجمان بر تپه‌های کم‌ارتفاع دامنه کوه‌های شمال و غرب شاهرود شکل گرفت و به مرور با امنیت ایجادشده، گسترش پیدا کرد.
جایگاه ویژه جغرافیایی و طبیعی، دارا بودن قلعه‌ها و دژهایی که هنگام خطر پناه اهالی و کاروانیان بودند، و همچنین وجود کاروانسراهای متعدد و چاپارخانه، شاهرود را به یکی از مکان‌های اساسی یکجانشینی منطقه تبدیل کرد. علاوه بر این، باروری خاک و فراوانی آب در سده‌های 7 و 8 هجری قمری مایه رونق شهر شد.
شهری به شهرت عارفان جاده ابریشم
شاهرود میزبان و آرامگاه عارفان بزرگ تاریخ ایران است. آرامگاه سلطان‌العارفین بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ عمادالدین و شیخ جلال الدین از آن جمله است. از این رو شاهرود به «مهد عرفان» نیز مشهور است.
