کاروانسرای رباط شرف به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش در پرونده ثبتی «کاروانسرای ایرانی» جهت ثبت در یونسکو قرار گرفته است. تزئينات آجری و گچبری‌های کاروانسرای شرف شما را شگفت‌زده می‌کند. جزئیات هنرمندانه در این بنا آن‌قدر زیاد است که آن را «موزه آجرکاری ایران» می‌نامند.
رباط شرف، کاروانسرایی در جاده ابریشم
رباط شرف یکی از زیباترین کاروانسراهای جاده ابریشم و بر سر راه مسافرانی بوده که از ری به مرو می‌رفته‌اند. گچبری‌های زیبا در گوشه گوشه کاروانسرا دیده می‌شود. بدون شک هر کسی که شب اینجا بیتوته می‌کرده، از این همه زیبایی غرق لذت می‌شده است.
طبق کتیبه یافت‌شده در کاروانسرای رباط شرف، قدمت آن به دوران سلجوقیان می‌رسد. البته «آندره گدار» باستان‌شناس معروف فرانسوی اعتقاد دارد که این بنا پیش از سلجوقیان وجود داشته است و در زمان سلطان سنجر سلجوقی مرمت شده و گچبری‌ها و آجرکاری‌ها به آن اضافه شده است.
از وظیفه تامین امنیت تا هنرمندی معماران در کاروانسراها
کاروانسراها یکی از مهم‌ترین اشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شدند. کاروانسراها وظیفه تامین امنیت کاروان‌ها و مسافران را در برابر خطرات طبیعی مانند باران، برف، طوفان و سیل بر عهده داشته‌اند.
هم‌چنین آسودگی خاطر کاروانیان را از وجود دزدان و راهزنان در جاده‌ها سبب می‌شده است. به همین دلیل است که ساختار کاروانسراها مانند یک قلعه مستحکم و مقاوم است.
در نمونه‌های اولیه کاروانسراها یک ساختمان محصور ساده را می‌بینیم اما به مرور شاهد پیشرفت، بهسازی و تکامل این نوع بناها هستیم تا جایی که در کاروانسرای رباط شرف، تزئینات آجری و گچبری‌ها شما را به یاد یک بنای اشرافی می‌اندازد.
دلیل نام‌گذری رباط شرف
در برخی نقاط ایران مانند خراسان قدیم، به کاروانسرا و قلعه «رباط» می‌گفته‌اند. گفته می‌شود کلمه «شرف» منتسب به شرف‌الدین علی قمی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی است که بانی ساخت این کاروانسرا بوده است.
رباط شرف که در نزدیکی دریاچه بزنگان سرخس واقع شده، در دورهای مختلف نام‌های دیگری هم داشته که از آن جمله رباط بلور یا رباط گوهر است. در کتاب تاریخ گزیده حمداله مستوفی هم به کاروانسرایی اشاره شده که با سرخس ۴۰ کیلومتر فاصله داشته و آبگینه نام داشته است.
