بر اساس آنچه در کتاب کشفیات جدید باستان‌شناسی در چین نوشته شده، جاده ابریشم راهی کاروان‌رو بوده که پارچه‌های ابریشم را از آسیا به نقاط دیگر می‌رساند. جاده موردنظر با حدود ۸۰۰۰ کیلومتر درازا طولانی‌ترین راه زمینی شناخته شده در دوران باستان است و قرن‌ها زمینه تعاملات دو قاره آسیا و اروپا را از چین تا دریای مدیترانه فراهم می‌کرد.
جالب است بدانید که راه ابریشم علاوه بر مسیر زمینی، مسیر دریایی هم داشت که از آن نیز برای تجارت استفاده می‌شد.
پیدایش راه ابریشم
شکل‌گیری جاده ابریشم درست به زمانی باز می‌گردد که قدرت جهان بین سه امپراطوری اصلی دنیای باستان یعنی حکومت «هان» در چین، «اشکانیان» در ایران و روم تقسیم شده بود. گشایش جاده ابریشم، در واقع با سلسله هان در چین و همزمان با حضور اقوام ئیوچی‌ها در سغد و بلخ صورت گرفت. سغدها بزرگ کاروان‌سالاران راه ابریشم، پارت‌ها، ختن‌ها و خوارزم‌ها از اقوام ساکن در آسیای میانه بودند و اسامی آن‌ها به عنوان بازرگانان بزرگ و فعال آن روزگار بارها در منابع مکتوب بازمانده به چشم می‌خورد.
مسیر جاده ابریشم از کشورهای قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستانِ کنونی گذر می‌کند. در واقع، جغرافیایی راه ابریشم، مدیترانه را از طریق ایران به چین پیوند می‌دهد. این مسیر در چین از تونهوانگ، غارهای هزار بودا، مسیر چانگ آن و لویانگ آغاز می‌شود و به بیابان حوضه تاریم و شهرهای ختن شان‌شان،کوچا، قره‌شهر، لولان و تورفان می‌رسد و پس از آن پامیر، کاشغر، یارکند، دشت ترکستان و مجموعه‌ای از تاریخی‌ترین شهرهای فرارود از قبیل مرو، سمرقند، بخارا، بلخ و تاشکند را طی می‌کند.
در مسیرش با گذر از شهرهای توس (مشهد کنونی)، نیشابور، سبزوار، شاهرود و بسطام، دامغان، سمنان، ری (تهران) و اکباتان (همدان) فلات ایران را می‌پیماید و در بخش غربی آسیا و شهرهای بابل، انطاکیه، تیسفون، پترا، پالمیرا، صور و صیدا، به اتمام می‌رسد.
چرا می‌گویند راه «ابریشم»؟
نخستین بار نام جاده ابریشم را فردیناند فون ريشتهون جغرافیدان آلمانی در میانه قرن نوزدهم میلادی برای آن برگزید و تنها دلیل این انتخاب، کالای ابریشم بود که به عنوان معروف‌ترین، سبک‌ترین و گرانبهاترین کالای تجاری، طی ده‌ها قرن از طریق این جاده از چین به غرب صادر می‌شد.
از آن پس و با وجود مخالفت‌های بسیار از سوی محققین درباره دیگر کالاهای تجاری و موضوعات مهم‌تر برای انتخاب نام این جاده، عموم مردم آن را به نام «جاده ابریشم» شناختند و از آن استفاده کردند. گرچه دلیل این نام‌گذاری با توجه به شواهد موجود، مستند به نظر نمی‌آید اما جالب توجه است که در منابع یونان باستان از چین با نام «کشور ابریشم» یاد شده است.
تولید ابریشم در چین، تقریبا به حدود 2100 سال پیش می‌رسد. این کالای ارزشمند پارچه‌ای گرانبها و تولیدشده از پیله‌ی کرم ابریشم است که چینی‌ها راز ساخت آن را هزاران سال مخفی و منحصر به خود نگه داشته بودند.
واژه ابریشم اگرچه برای نام‌گذاری این جاده، اصولی و بر اساس سندیت تاریخی انتخاب نشد اما در شعر و ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد. این واژه به مراتب در اشعار بزرگانی چون حافظ، سعدی، فردوسی، سنایی و ناصرخسرو دیده می‌شود و همه نشان از جایگاه این کالا در فرهنگ شرق و به ویژه ایرانیان دارد.
