بقعه چهل دختران دامغان از بهترین نمونه‌های آجرکاری سلجوقی، وقار و قدرتی به یاد ماندنی دارد که این شکوه را نه از ابعادش بلکه از طرح و معماری خود دارد. این گنبد 700 ساله بدون ترک‌خوردگی، شاهدی بر ریاضیات دقیق و اصول بی‌نقص معماری آن دوره است.
برج چهل دختر کجاست؟
بقعه چهل دختر در خیابان امام خمینی شهر دامغان و نزدیک به تقاطع بلوار آزادی، که بیشتر دامغانی‌ها آن را با نام چهار راه لاله می‌شناسند، واقع شده است. این برج دیدنی، در مسیر بازدید شما از مسجد تاریخانه به سمت گنبد زنگوله قرار دارد.
وجه تسمیه چهل‌دختران
برج چهل دختر دامغان با نام آرامگاه چهل دختران یا بقعه چهل دختران هم شناخته می‌شود اما علت این نام‌گذاری چیست؟ در مورد این نام، روایت‌ها و افسانه‌های زیادی در بین مردم منطقه رایج است از جمله که این برج را چهل دختر تارک دنیا بنا کرده‌اند یا این که در زمان حمله مغول‌ها، چهل دختر به داخل این برج پناه آورده‌اند و دیگر خارج نشده‌اند!
اما واقعیت این است که در سرتاسر ایران و حتی خارج از ایران مانند قفقاز، بناهایی با نام چهل‌دختر یا چهل‌دختران وجود دارد که معمولا چند ویژگی مشترک دارند مانند این که به پیش از اسلام بر می‌گردند و احتمالا پرستشگاه ناهید بوده‌اند. یا این که به دلیل قداست مکان و از آن‌جایی که باید دور از آلودگی باشند بر روی بلندی ساخته می‌شوند مانند تعداد زیادی قلعه‌دختر که در کوه‌های نقاط مختلف ایران داریم.
کاربرد آرامگاهی بنای چهل دختران
این بنا یک آرامگاه خانوادگی بوده که نقوش هندسی و کتیبه‌های آجری آن با زیباترین طرح‌ها و تناسب‌های موزون، تزئین یافته است. آن چه امروز به وضوح مشخص است این که بدون شناخت مصالح ساختمانی و نقش تعیین‌کننده آن‌ها در شیوه‌های گوناگون معماری، آفرینش چنین الگوهایی ممکن نبوده است.
برجی که قالب‌گیری شده است!
نکته شگفت در آرایه‌های برج چهل‌دختر، ردیفی از چلیپای شکسته به کار رفته در آن است. همچنین این برج آرامگاهی چنان گرد و مخروطی بالا رفته که گویی در یک قالب ریخته شده است! گفته می‌شود که تا چندی پیش، سطح داخلی برج بلندتر از حال حاضر بوده است به طوری که می‌توان بخشی را که در زیر خاک بوده و بعدتر خاکبرداری شده را تشخیص داد.
محیط خارجی برج چهل‌دختر ۲۳، قطر داخلی ۵/۵ و بلندای آن ۱۵ متر است که از سال ۴۴۶ هجری قمری تا به امروز به یادگار مانده است.
در بالای برج و نزدیک به گنبد، کتیبه‌ای کوفی با تزئینات زیبای آجری و قطار بندی‌هایی شگفت دیده می‌شود که ابتدای آن «امر ببناء هذالقبه الامير الجليل ابو شجاع اسفها…» و انتهای آن «ثلثمانه» خوانده شده است. کتیبه‌ای دیگر به خط کوفی در بالای درِ چوبی بخش جنوب شرقی این برج که در سال‌های اخیر ساخته شده، به چشم می‌خورد.
