ساخت اولین خطوط راه آهن در ایران
پیش از احداث خط آهن سراسری ایران، چند خط پراکنده این سو و آن سوی کشور به دست خارجیها ساخته شده بود تا این که کلنگزنی راهآهن ایران در محل فعلی ایستگاه تهران در ۲۳ مهر ۱۳۰۶ انجام شد و طرح اولیه و سراسری آن از بندرترکمن تا بندر امام در مدت یازده سال به سرانجام رسید.
در این مطلب به صورت خلاصه به تلاشهایی که ایرانیان و البته دولتهای روسیه و انگلستان برای احداث راهآهن در ایران انجام دادند میپردازیم.
۱- خط آهن محمودآباد به آمل
حوالی سال ۱۲۶۵ هجری شمسی، مقدمات ساخت اولین راهآهن بین شهری ایران در سواحل دریای کاسپین فراهم شد. قرار بود این خط آهن از طریق دره هزار به تهران برسد و بدین ترتیب پایتخت را به دریای شمالی ایران متصل کند. اما چنان که اشاره شد، هیچ قطاری از روی آن عبور نکرد.
۲- ماشین دودی شهر ری
اولین خط آهنی که در ایران ساخته شد و قطار از روی آن عبور کرد و تا سالها فعال بود، در شهر ری با عنوان ماشین دودی شناخته میشد.
این خط آهن که در سال ۱۲۶۷ هجری شمسی توسط بلژیکیها ساخته شد، ۹ کیلومتر طول داشت و زائرین حرم شاهعبدالعظیم را از ری به آنجا میرساند.
۳- رشت به پیربازار بندرانزلی
حدود ۱۶ سال پس از ساخت راهآهن محمودآباد به آمل، خط دیگری در سواحل دریای کاسپین و این بار در گیلان امروزی ساخته شد که رشت را به پیربازار در حوالی بندر انزلی متصل میکرد.
امروزه نشانی از این خط که ۸ کیلومتر درازا داشت باقی نمانده به جز لوکوموتیوی که در سازمان بنادر شهر انزلی نگهداری میشود.
۴- تبریز به جلفا
در آخرین سالهای قرن ۱۳ هجری شمسی، روسها که تسلط بیشتری بر نواحی شمال و شمال غرب ایران داشتند، یکی از سریعترین عملیاتهای عمرانی راهآهن ایران تا آن زمان را اجرا کردند.
آنها خط آهن تبریز به جلفا را در کمتر از ۲ سال ساختند و در نخستین سالهای جنگ جهانی از آن استفاده کردند. این خط آهن هنوز پابرجاست و تنها قطار برقی بین شهری کشور بین تبریز و جلفا در آن تردد میکند.
۵- راهآهن میرجاوه به زاهدان
رقابت تنگاتنگ روسها و انگلیسیها برای احداث خط آهن در ایران باعث شد که تنها ۳ سال پس از ساخت راهآهن جلفا توسط روسها در شمال غربی ایران، انگلیسیها خط دیگری را در جنوب شرقی ایران بسازند.
این خط آهن که از میرجاوه به زاهدان کشیده شد ۹۲ کیلومتر درازا داشت و قرار بود تا مشهد ادامه پیدا کند. جالب و عجیب این که امتیاز استفاده از این خط تا سال ۱۳۴۸ به پاکستان واگذار شده بود و پس از آن در اختیار ایران قرار گرفت.
۶- خط آهن بوشهر به برازجان
انگلیسیها که در همان سال که خط میرجاوه را ساختند در سمت دیگر ایران یعنی در حوالی بندر بوشهر به دنبال دسترسی بهتر به شهرهای مرکزی ایران، خط آهن بوشهر را تا برازجان کشیدند که ۵۰ کیلومتر طول داشت.
نکته عجیب در مورد این خط این است که گفته میشود پس از پایان جنگ جهانی اول، از آن جایی که شهرداری بوشهر پول کافی برای پرداخت به شرکت انگلیسی جهت خرید خط ساختهشده را نداشت، انگلیسیها تمام خط و تجهیزات آن را به بصره عراق منتقل کردند. بعدها روی این مسیر، راه شوسه ساخته شد و به همین دلیل هیچ اثری از آن باقی نمانده است.
۷- خط نفتی مسجد سلیمان به آبادان
سال ۱۳۰۰ هجری شمسی، انگلیسیها برای انتقال نفت و جابجایی تجهیزات به مسجدسلیمان که نخستین چاههای نفت ایران در آن کشف شده بود، تصمیم به ساخت اولین خطوط راهآهن در خوزستان گرفتند.
خط آهن مسجد سلیمان به درخزینه که حوالی شوشتر امروزی میشود، ۵۸ کیلومتر طول داشت و بیشترین استفادهای که از آن میشد به جهت حمل بار بود. امروزه هیچ اثری از این خط آهن باقی نمانده است.
۸- راهآهن سراسری شمال به جنوب
سرانجام پس از ساخت راهآهنهای کوچک و با اهداف کوتاهمدت، اولین اقدام برای ساخت راهآهن سراسری ایران که به نتیجه رسید، از بندر ترکمن در شمال ایران شروع میشد و تا بندر امام در جنوب ایران ادامه پیدا میکرد.
طولانیترین راهآهن ایران تا آن زمان در ۴ شهریور ۱۳۱۷ به طول ۱۳۹۴ کیلومتر افتتاح شد. ساخت این خط که هنوز هم از آن استفاده میکنیم ۱۱ سال به طول انجامید و در احداث آن کنسرسیومی از کشورهای مختلف دنیا مشارکت داشتند.
